Tarım ve Gıda Ürünlerindeki Fiyat Artışları

Son iki yılı kapsayan dönemde, tarım ve gıda ürünlerinin fiyatlarında yaşanan dalgalanma ve yüksek oranlı artışlar özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin öncelikli konularından biri haline gelmiş, toplumsal huzursuzluklara kadar varan gelişmeler, bazı ülkeleri gıda fiyatlarındaki artışı sınırlamak üzere ciddi önlemler almaya zorlamıştır. Bu önlemlerin çoğu ticareti kısıtlayıcı nitelikte olmuştur.

• Tarım ve gıda ürünleri fiyatlarının dönemsel olarak yükselmesinde birkaç etken bir arada rol oynamış ve küresel kriz dönemleri dışında ilk defa temel tarımsal ürünlerin tümünde birden, farklı oranlarda ancak aynı dönemde fiyat artışları yaşanmıştır. Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) gıda fiyatı endeksi 2006 yılında yüzde 9 civarında artarken, 2007 yılında bir önceki yıla göre artış yüzde 23 düzeyine çıkmıştır. 2006/2007 dönemi ortalamalarına göre temel ürünlerde yaşanan fiyat artışları sırasıyla; sütte yüzde 80, yağlarda yüzde 50 (ayçiçeği tohumunda yüzde 65) pirinçte yüzde 26, buğdayda yüzde 50, mısırda yüzde 34 ve hububatta yüzde 42’dir.

• Temelde gıda fiyatlarındaki artışın birçok nedeni bulunmaktadır. Bunlar kısaca, küresel ısınma ve bunun getirdiği kuraklığa bağlı olarak ürün arzında yaşanan sorunlar, petrol fiyatlarındaki artışların üretim girdileri ve nakliye gibi maliyet unsurları üzerindeki olumsuz etkileri, biyoyakıtların üretiminin desteklenmesine bağlı olarak bazı büyük tarımsal arz fazlası ihracatçı ülkelerin dünya piyasalarında yarattığı gıda dışı ürün talebi, gelişmekte olan piyasalara sahip ülkelerde hızlı büyümeden kaynaklanan refah artışı ve bunun getirdiği et ve süt talep artışı ve dolayısıyla yem bitkilerine olan talebin artması, mali piyasalarda mal borsalarına giren sermayenin yarattığı spekülatif etkiler ve ihracatçı ülkelerin ticareti kısıtlayıcı tedbirler uygulamaları sayılabilecektir.

• Öte yandan, küresel ısınma tehlikesine karşılık Kyoto Protokolünde sera etkisi yaratan gazların azaltılarak fosil yakıtlar yerine alternatif enerji kaynaklarına geçilmesi gereği vurgulandığından birçok tarımsal arz fazlası olan ülkede biyoyakıtları özendirici politikalar benimsenmeye başlamıştır. Bunlarla birlikte, ABD’nin mısırdan biyoetanol üretimi yoluyla biyoyakıt kullanımının desteklenmesine yönelik politikaları, küresel ürün stoklarında azalmanın yaşandığı bir döneme denk geldiğinden bu durum tarım ürünleri fiyatlarındaki artışın başlıca nedeni olarak ortaya çıkmıştır.

• Stokları azalan ve üretiminde sorunlar yaşanabilecek ürünlerde fiyat artışlarının yaşanması olasılığı önümüzdeki dönemde de yüksektir. Ek olarak, petrol fiyatları göz önüne alındığında biyoyakıt talebinin artarak devam etmesi, önümüzdeki dönem tarım sektörü fiyat değişimleri için önemli bir etken olacaktır. Kısaca, fiyat artışına neden olan etkenler değişmediği takdirde, uzun vadede tarım ve gıda ürünleri fiyatlarının reel olarak yükselmesi beklenmektedir. Gıda fiyatlarındaki bu artışın fakirleştirici etkileri ise dünya çapında bir başka büyük sorunu oluşturmaktadır.

• Gıda fiyatlarının giderek artması ve bu artışın süreklilik kazanması durumunda, nüfuslarını kontrol altında tutabilen gelişmiş ülkelerde yaşayan insanların gıdaya ulaşabilirliğinin fazla etkilenmeyeceği, asıl tehdidin dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 85’ini oluşturan gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelere yönelik olduğu düşünülmektedir.

• Ülkemizde, tarımsal fiyatlarda son dönem yaşanan fiyat dalgalanmaları, dünya piyasalarındaki dalgalanmalara paralellik arzetmektedir. Sözkonusu paralel gelişmenin ana unsurunu, dünya piyasaları için de geçerli olan, tarımsal ürünlerdeki talep yönlü fiyat baskısı oluşturmaktadır. Ancak, ürünlerdeki arz-talep dengeleri dünyadaki gelişmelerle tam bir uyum göstermemekle birlikte, ürün fiyatlarındaki dalgalanmaların dünya seyrine benzerlik arzetmesinin, ürünlerin pazarlama zincirindeki aksak yapılardan kaynaklanabileceği düşünülmektedir.

• 2008 yılı ilk dört ayındaki gıda enflasyonunun yüzde 9,2 olduğu esas alınırsa, gıda fiyatlarının 2008 yılı enflasyonuna toplam katkısı yaklaşık yüzde 54,6 olmaktadır.


Devlet Planlama Teşkilatının Hazırlamış Olduğu Tarım ve Gıda Ürünleri Fiyatlarında Yaşanan Sorunlar ve Öneriler Raporunun devamı için tıklayınız…